روش های پژوهش آمیخته (با تاکید بر بومی سازی)

پیشگفتار:
تا چند دهه ی پیش، روش های پژوهش به عنوان یک گرایش در رشته های تحصیلی مختلف، مورد توجّه پژوهشگران و اندیشمندان بود و آنان که شیفته ی پژوهش به معنای کشف حقایق و ارایه ی دانش نو بودند در دانشگاه های معتبر جهان این گرایش را فرا می گرفتند.

با پیشرفت روز افزون علم در دهه های اخیر، روش های پژوهشِ پیشین پاسخگوی نیازهای فرهیختگان نبود. بدین لحاظ روش های پژوهش به یک رشته علمی[۲] تبدیل شد و سه گرایش (روش های پژوهش کمّی- روش های پژوهش کیفی و اخیراً روش های پژوهش آمیخته) خودنمایی نمودند و پژوهشگران بسیاری برای فراگیری این گرایش ها سر از پا نشناختند و دنیای پژوهش، زیبایی های خود را هر چه بیشتر نمایان نمود.
بسیاری از دستاوردهای این رشته ی بزرگ علمی، نیاز به بومی سازی با فرهنگ جامعه ی علمی کشورهای مختلف جهان داشت و اندیشمندان در این راه بسیار کوشیدند.
نگارنده در مدت چهل سال تدریس، بیشترین زمان خود را به آموزش روش های پژوهش پرداخته است.

مطالعه ی تمام کتاب های موجود در زمینه ی روش های پژوهش که امکان دسترسی به آنها بود (از طریق کتاب خانه ها- سایت های علمی) و توجّه به فرهنگ غنی کشور، نگارنده را بر آن داشت تا ضمن اندیشه و تدبّر در آیات آسمانی قرآن مجید درباره ی تفکّر، اندیشیدن، پژوهش، کشف حقایق و شناخت پدیده ها و ورود به دنیای پر رمز و راز دانشمندان بزرگی چون حضرت مولانا، حکیم ابوالقاسم فردوسی، حضرت حافظ، شیخ اجّل سعدی شیرازی که هر چه کردند- همه از دولت قرآن کردند- و آمیختن این دستاوردها با یافته های علمی جهان در امر پژوهش، کتابی که پیش روی دارید را فراهم نماید.
در این مجموعه، تلاش شده است در فصل اوّل، ضمن ورود به دنیای فلسفه به انتخاب رویکردهای پژوهش پرداخته شود. فصل دوم شناخت مراجع پژوهش است که اساس آن را وحی- الهام- اشراق- کشف و شهود، منطق و روش علمی با توجّه به فرهنگ بومی، شکل داده است. در فصل سوم، انتخاب موضوع پژوهش از طریق تجربه، علم و یافته های دیگران، باز هم با دیدگاه فرهنگی مطرح شده و در فصل چهارم روش های پژوهش که تا چند دهه ی پیش فقط سه روش را در بر می گرفت به نُه روش افزایش یافته و به طور مفصّل درباره ی هر یک با نگاه به فرهنگ بومی، بحث شده است.

فصل پنجم وششم به روش های نمونه گیری و گردآوری اطّلاعات پرداخته و در فصل هفتم از طرز نوشتن یک کار پژوهشی و یا مقاله ی تحصیلی به صورت بسیار ساده بحث شده است.
تلاش نگارنده بر آن بوده است که حاصل عمر خویش را در راستای گسترش روش های پژوهش به عنوان یک رشته ی علمی و بر پایه ی فرهنگ بومی جامعه، ارایه دهد.
امید است اندیشمندان، پژوهشگران و دانشجویان گرانقدر رشته های مختلف که به امر پژوهش اهمّیت می دهند، با نگاهی نقّادانه دیدگاه های خود را به اینجانب منتقل نمایند.
به گلستان رفتم خرمنی گل فراهم آورم، مقداری خار نیز چیده شد، امید است از گل های آن بهره گیرید.

فهرست مطالب
عنوان
فصل اول: مقوله های فلسفی و انتخاب رویکرد پژوهش
۱- روش فلسفی و ارزش فلسفه
۲- اقسام فلسفه از دیدگاه پژوهش
۳-مقوله های فلسفی
الف: متافیزیک
ب: معرفت شناسی
پ: ارزش شناسی
۴- انتخاب رویکرد پژوهش
الف: رویکرد اثبات گرایی
ب: رویکرد تفسیر گرایی
پ: رویکرد تیوری انتقادی
ت: رویکرد پسا ساختار گرایی
فصل دوم: کشف حقایق، ارایه ی دانش نو، حلّ مسایل و
تصمیم گیری درست
۱- تعریف پژوهش
۲- مراجع پژوهش
الف: وحی
(۱) جایگاه وحی در پژوهش
ب: الهام، اشراق، کشف و شهود
پ: منطق
(۱) منطق قیاسی
(۲) منطق استقرایی
ت: روش علمی (رویکرد آمیخته- ترکیبی)
(۱) مقایسه ی شیوه های کمّی در برابر شیوه های کیفی
(۲) مقایسه ی دیگری از شیوه های کمّی در برابر شیوه های کیفی
(۳) مفهوم پارادایم از دیدگاه روش علمی
(۴) روش علمی، روش کور با عصا است
(۵) یافته های پژوهش از نظر کمّی و کیفی
(۶) ویژگی های روش علمی با رویکرد آمیخته
۳- نظریه ی مبنایی (نگرش پایه ای)
۴- انواع پژوهش
الف: پژوهش بنیادی
ب: پژوهش کاربردی
پ: پژوهش توسعه ای
۵- فرضیّه
الف: تعریف مفهوم و ساختار
ب: تعریف متغیّر
(۱) متغیّر مستقل
(۲) متغیّر وابسته
(۳) متغیّر تعدیل کننده
(۴) متغیّر میانجی
(۵) متغیّر کنترل
(۶) متغیّر مزاحم یا ناخواسته
پ: انتقال از سطح مفهومی به مشاهده ای
ت: فرضیّه ی صفر یا آماری
۶- مفروضات (پیش فرض ها)
۷- فرضیّه ی دو سویه و فرضیّه ی یک سویه
۸- تیوری
۹- متدلوژی پژوهش
فصل سوم: انتخاب موضوع پژوهش
۱- مقدّمه
۲- مولّفه های موثّر در انتخاب موضوع پژوهش
۳- بیان موضوع پژوهش به صورت علمی
۴- محدودیت های پژوهش
الف: محدودیت هایی که در کنترل پژوهشگر است.
ب: محدودیت هایی که در کنترل پژوهشگر نیست.
فصل چهارم: روش های پژوهش
۱- مقدّمه
۲- روش پژوهش تاریخی
الف: تفاوت مورّخ تاریخی و پژوهشگر تاریخی
ب: روش و مراحل اجرای پژوهش به روش تاریخی
پ: نقد یا صافی خارجی- نقد یا صافی داخلی
۳- روش پژوهش توصیفی
الف: روش و مراحل اجرای پژوهش به روش توصیفی
ب: اشتباهات رایج در نتیجه گیری از روش پژوهش توصیفی
پ: نظر سنجی
ت: پیمایش
۴- روش پژوهش موردی و زمینه ای
الف: روش و مراحل اجرای پژوهش به روش موردی و زمینه ای
۵- روش پژوهش تداومی یا مقطعی
الف: روش و مراحل اجرای پژوهش به روش تداومی یا مقطعی
ب: حلّ مساله با استفاده از روش تداومی
۶- روش پژوهش هم بستگی و هم خوانی
الف: مقیاس اسمی
ب: مقیاس ترتیبی
پ: مقیاس فاصله ای
ت: مقیاس نسبی یا نسبتی
۷- روش پژوهش علّی یا پس از وقوع
الف: روش و مراحل اجرای پژوهش به روش علّی یا پس از وقوع
۸- روش پژوهش علّی- مقایسه ای
۹- روش پژوهش تجربی حقیقی
الف: یکسان نمودن گروه ها
ب: عواملی که بر روایی روش پژوهش تجربی حقیقی اثر می گذارند
(۱) عوامل موثّر بر روایی داخلی
(۲) عوامل موثّر بر روایی خارجی
پ: انواع طرح های روش پژوهش تجربی حقیقی
ت: مراحل اجرای روش پژوهش تجربی حقیقی
۱۰- روش پژوهش نیمه تجربی
الف: طرح های روش پژوهش نیمه تجربی
۱۱- روش های پژوهش و سطوح آنها
۱۲- روش های پژوهش از دیدگاه زمان

فصل پنجم: روش های نمونه گیری در روش های پژوهش آمیخته
۱- مقایسه ی جامعه، آزمودنی و نمونه
۲- اصول اساسی که در نمونه گیری باید لحاظ شوند
الف: اهداف پژوهش
ب: تعصّب اِعمال نشود (روش های نمونه گیری)
(۱) روش نمونه گیری تصادفی ساده
(۲) نمونه گیری تصادفی ناحیه ای یا خوشه ای
(۳) نمونه گیری تصادفی طبقه ای یا طبقاتی
(۴) نمونه گیری نظری
پ: حجم نمونه
فصل ششم: روش های گردآوری اطّلاعات در روش های پژوهش آمیخته
۱- مقدّمه
۲- روش میدانی
الف: مشاهده
(۱) انواع مشاهده
(۲) روایی و پایایی مشاهده
ب: مصاحبه
(۱) انواع مصاحبه
(۲) روایی و پایایی مصاحبه
پ: پرسشنامه
(۱) انواع پرسشنامه
(۲) روایی و پایایی پرسشنامه
ت: تکنیک دلفی
ث: تحلیل محتوا
ج: طوفان مغزها
چ: تکنیک گروه اسمی
۳- روش کتابخانه ی علمی و تخصّصی
فصل هفتم: طرز نوشتن پایان نامه و یا یک کار پژوهشی
۱- مقدّمه
۲- فصل های یک کار پژوهشی
الف: فصل اول- طرح پژوهش
ب: فصل دوم- ادبیّات پژوهش (دیدگاه های نظری)
پ: فصل سوم- روش و مراحل اجرای پژوهش (متدولوژی پژوهش)
ت: فصل چهارم- یافته های پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها
ث: فصل پنجم- خلاصه ی پژوهش- ارایه ی راه کارها- ارایه ی الگو و یا تدوین استراتژی
۳- سازمان دهی پایان نامه تحصیلی و یا یک کار پژوهشی
-واژه ها و اصطلاحاتی که در روش های پژوهش از آنها استفاده
می شود- انگلیسی به فارسی
-فهرست منابع کتاب
الف: منابع به زبان فارسی
ب: منابع به زبان انگلیسی