مقاله نشانه شناسی

نشانه شناسی (Semiotics) چیست؟
واژه نشانه شناسی دارای ریشه ای یونانی است. این علم در قلمرو نشانه (sign) و معنا (meaning) به پژوهش می پردازد. این نام در حقیقت از واژگان علم پزشکی که علائم بیماری ها را مورد بررسی قرار می دهد، برگرفته شده است. از دوران باستان، فیلسوفان، منطق دانان و دستورشناسان به تحقیق درباره نشانه ها مشغول بوده اند و از عصر رمانتیک تا به امروز شاهد تلاش پیگیر زبان شناسان، مردم شناسان، روان شناسان، جامعه شناسان و ادبیات پژوهان برای تدوین نظریه ای منسجم درباره دلالت در ارتباط (signification in communication ) و شناخت (knowledge ) بوده ایم و این خود تعریف جدیدی ار این موضوع علم نشانه شناسی است.
چالرز پیرس فیلسوف آمریکایی، زیگموند فروید روانپزشک اتریشی، فردینال سوسور زبانشناس سوئیسی و آلژیرداس گرمس معناشناس فرانسوی لیتوانیایی تبار خدمات بی شائبه ای به نشانه شناسی در قرن بیستم نمودند. تکیه آنها بیشتر بر جوانب مختلف ماهیت عینی معنا و نقش انکارناپذیر آن در فرایندهای قیاسی (deductive ) اندیشه، احساسات، ساختار (structure ) زبان انسانی و کنشهای روایت شده (narratated acts) یا قابل روایت بوده است. ما انسان ها و در بعضی از موارد حیوانات در قالب نشانه ها اعم از زبانی و غیرزبانی (non-linguistic) می اندیشیم، حتی به وسیله آنها احساس می کنیم و در واقع در جهانی مملو ار نشانه های زبانی (linguistic signs) زندگی می کنیم. اما نشانه های زبانی تنها بخشی از معضل دلالت را تشکیل می دهد. در عصر ما نشانه شناسی از یک سو بدل به یکی از شاخه های فراگیر علوم انسانی شده و از سوی دیگر به صورت یکی از ابعاد مهم فلسفه باقی مانده است و نقش آن را به عنوان زبان واحد علوم انسانی، می توان با نقش ریاضیات در علوم طبیعی مقایسه کرد. پژوهشهای منحصر به فرد نظری و علمی محققانی چون بپتیتو فیلسوف فرانسوی، اکو همکار ایتالیایی او و توم ریاضیدان فرانسوی تاثیر به سزایی در پیشرفت نشانه شناسی در بین علوم دیگر شده است.
آثار سوسور به همراه آثار رومن یاکوبسن (زبان شناس روسی)، علم زبان شناسی کشور دانمارک را که دارای بزرگانی چون اتو یسپرسن، ویگو بروندل، کنود تویه بوو، پل دیده ریکسن(متخصص علم صرف و نحو) و لوییس یلمسلو( زبان شناس تطبیقی و پدر نظریه زبان شناختی گلوسماتیک (Glossematics) بوده است، به شدت تحت تاثیر قرار داد. این محققان البته بجز یسپرین از بنیان گذاران حوزه زبان شنانسی کپنهاگ(Copenhagen School of Linguistics) مسیر این علم را تغییر داد. نظریات آنان امروزه نیز بخصوص برای پژوهش های زبان شناختی و نشانه شناختی معاصر در زمینه دلالت هماوردی قدر به شمار می رود.
همان گونه که مطلع هستید، هر چند که تحقیقات نظری فروید، سرنوشت کاملا متفاوتی پیدا کرد ولی تاثیر انکارناپذیری بر متن شناسی (textual science) دانمارک که از دهه 60 به بعد تکامل یافته است، برجای گذاشت. از سوی دیگر آثار پیرس در بهره جستن از منطق (logic) و حفظ جنبه فلسفی نشانه شناسی نقش عمده ای ایفا کرده است. ریاضیات نیز از طریق الگوهای پویا و پرکاربرد رنه تامس در این امر سهیم گردیده است. اولین کسی که این الگوها را با معناشناسی (semantics) ساختارگرای گرمس- که در دهه های 80 و 90 در نشانه شناسی دانمارک متکامل گردیده است- تلفیق کرد، پتیتو بود.