دانلود مقاله معماری مساجد در ایران

مسجد جمعه و آرامگاه شیخ عبدالصمد
در ورای باغستانهای سرسبز مرکز شهر نطنز مناره ای سربفلک کشیده، و ‏گنبدی هرمی شکل در کنار آن توجه هر تازه واردی را به سوی خود ‏معطوف می دارد. این مناره بخشی از مجموعه بسیار نفیس مسجد جمعه و ‏آرامگاه عالم ربانی و عارف روشن ضمیر سده هشتم هجری قمری شیخ ‏نورالدین عبدالصمد اصفهانی نطنزی و سردر خانقاه او می باشد، که ‏قسمتهایی از آن از دستبرد مصون نمانده و در نتیجه زینت بخش موزه های ‏کشورهای بیگانه گردیده است.‏
این مجموعه که شامل شبستان هشت ضلعی گنبددار مسجد (دارای بخشهای ‏گوناگون) – آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد – سردر خانقاه و مناره ‏مرتفعی است به استثنای شبستان گنبددار که از بناهای دوره دیلمی است، ‏بقیه مربوط به دوره ایلخانیان مغول می باشند که در فاصله سالهای ۷۰۴ تا ‏‏۷۲۵ هجری قمری بنا گردیده است.‏
شمال و جنوب و مغرب این مجموعه را کوچه های باریکی فرا گرفته که در ‏سمت جنوب وسعت بیشتری پیدا کرده و به صورت میدانی کوچک درآمده ‏است. به گفته دونالد ویلبر «ترکیب رنگهای روشن تزئینات خارجی ابنیه در ‏مقابل درخت کهنسالی که بر آنها سایه افکنده و رنگهای مختلف کوهستان، ‏منظره جالب توجهی بوجود آورده که شخص را به یاد نقاشیهای مینیاتور ‏ایرانی می اندازد.‏
همان گونه که اشاره شد قسمتهایی از این مجموعه مورد دستبرد قرار گرفته ‏است، و از آن جایی که از وضع نخستین آن اطلاع چندانی در دست نیست ‏نخست دو نوشته را که مربوط به سالهای ۱۲۹۴ و ۱۳۱۶ هجری قمری و ‏حاوی اطلاعات نسبتاً مهمی در باره این مجموعه است نقل و سپس شرح ‏تفصیلی بناها آورده خواهد شد.‏
اول-در مجموعه ناصری نسخه خطی پس از آوردن شرح در باره اوضاع ‏طبیعی و جغرافیایی قصبه نطنز از مسجد جمعه چنین یاد کرده اسن:‏
‏«از آثار قدیم مسجدی دارد شهره به مسجد جامع، در دالان مسجد مناری ‏ساخته شده که در اغلب از شهرهای ایران چنین مناری ساخته نشده.‏
در مسجد دروازه ای ساخته اند (منظور سر خانقاه است) از آجر و کاشی ‏قدیم که چنین کاشی دیده نشده و تاریخ آن هشتصد سال است و در آن ‏مسجد محراب بیت المقدس که آن محراب از آجر کاشی است و آن مسجد  و ‏منار از بناهای شیخ عبدالصمد مرحوم است که بقعه خود مرحوم شیخ ‏عبدالصمد در دالان مسجد پهلوی منار است. آجرهای کاشی زیاد داشت که ‏اغلب آن را برده اند چیزی که باقی مانده است محرابی در آن بقعه است که ‏هرگاه یکی از آجرهای آن گیر بیاید در اصفهان بیست تومان متجاوز ‏میخرند.»‏
در مورد نوشته های این مورخ ناگزیر از ذکر چند نکته می باشد:‏
‏۱-تاریخ دروازه (سردر خانقاه) را ۸۰۰ سال نوشته و حال آنکه به سال ‏‏۱۲۹۴ هجری قمری ۵۷۸ سال از تاریخ ساخت آن می گذشته است.‏
‏۲-از محراب کاشی مسجد که به سو.ی بیت المقدس بوده یاد نموده. این ‏محراب که به احتمال قریب به یقین در شبستان هشت ضلعی گنبددار بوده ‏امروزه اثری از آن مشاهده نمی گردد.‏
‏۳-مسجد و منار را از بناهای مرحوم شیخ عبدالصمد دانسته که سخن را ‏بدون توجه به نوشته های موجود صرفاً به استناد گفته مردم که امروزه نیز ‏در پاسخ پرسش از بانی بنا، همین جواب را می دهند، اظهار داشته است.‏
‏۴-بسیاری از کاشیهای ازاره آرامگاه شیخ عبدالصمد قبل از سال ۱۲۹۴ ‏ربوده شده و بقیه آن نیز طی سالهای بعد مورد دستبرد قرار گرفته است.‏
‏۵-محراب کاشی آرامگاه شیخ عبدالصمد در سال ۱۲۹۴ بجای خود باقی ‏بوده و سرقت این اثر کم نظیر مربوط به بعد از آن تاریخ است. با توجه به ‏قیمتی که برای هر خشت آن در صد و اندی سال پیش تعیین نموده از یک ‏طرف و جو آن زمان از نظر بی سر و سامانی مردم و گرفتاریهای بی حد و ‏حصر آنان در اثر هرج و مرج کشور و تاخت و تاز اشرار و تاراج هستی ‏مردم، سرنوشت اسف بار این محراب که همانا سرقت آن به دست ایادی ‏بیگانه باشد امری غیرقابل اجتناب بوده است.‏ و………

فهرست مطالب
‏-بررسی کالیدی خانقاه
خانقاه شیخ احمد جام
خانقاه شیخ عبدالصمد اصفهانی
خانقاه چلبی اوغلو
خانقاه تقی داد
خانقاه تاج الدین
خانقاه شاه نعمت ا… ولی
‏-ویژگی های معماری خانقاه
‏-خانقاههای خارج شهر
‏-بخش های خانقاهها
مشخصات ساختمانی زاویه
خانقاههای اولیه
نخستین خانقاه در ناحیه عبادان
روند تحول بنای خانقاه
رباطها و خانقاههای منطقه بغداد
واژه ی رباط و کاربرد آن
نخستین رباط
خانقاههای کشور مصر
خانقاههای ترکیه
خانقاههای منطقه شام
تصوف در خراسان
خانقاههای منطقه ی خراسان
تصوف در فارس
رباطهای شیراز
اردبیل
کانونهای خانقاهی
امور اقتصادی خانقاهها
امور فرهنگی خانقاهها
اعمال خانقاهی
آداب و رسوم خانقاهی
بررسی تفصیلی چند خانقاه
آرامگاه شیخ صفی الدین
مسجد جمعه و خانقاه شیخ عبدالصمد
آرامگاه بایزید بسطامی
خانقاه چلبی اوغلو در سلطانیه
پلانها
نگاره ها
فهرست منابع