مقاله نگاهی به جایگاه جهانگردی در ایران

این مقاله در مورد جایگاه جهانگردی در ایران است و به بررسی جاذبه های طبیعی، تنوع اقلیمی، موقعیت جغرافیایی و ظرفیت های فرهنگی می پردازد.

میهن عزیزمان ، ایران، سرزمینی است سرشار وپربرکت وازهر نظر مشحون از قابلیت ها وجاذبه های باالقوه ا ی که می توانند این کشور را به یکی ازمهم ترین مراکز جلب مسافر درجهان تبدیل کرد.

زمینه های جغرافیایی وطبیعی
موقعیت جغرافیایی
قرارگرفتن ایران دریکی ازحساس ترین و مهم ترین مناطق جهان، منطقه ا ی که همچون پلی از سپیده دمان تاریخ بشری ، کانون مهم فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و تمدن های مختلف  جهان را به هم پیوند می دهد، همجواری با کشورهای آسیای میانه و قفقاز از یک سو و افغانستان و پاکستان و عراق از سوی دیگر و نزدیکی با کشورهای غربی خلیج فارس و دریای عمان ، به ایران موقعیتی راهبردی بخشیده است.

به سبب پهناوری سرزمین و تنوع ساختار طبیعی که پدید آورنده گوناگونی اقلیم و چشم اندازهای روح نواز طبیعی است، ایران را کشوری غنی ، زیبا، بهره مند از جنگل های سرسبز و کوه های پرشکوه، دشتها و جنگل های سبز و بیابان های بیکران و کویر های اعجاب انگیز کرده است . شمال ایران که بخشی از آن با دریای نیلگون مازندران مجاور است از کوه های رفیع و جنگل های انبوه و سرسبز و ازآب و هوایی مدیترانه ا ی بهره مند است . این سرزمین به سبب داشتن ۷۰۰ کیلومتر ساحل مشترک با دریای مازندران و اقلیم مساعد و کوه های مناسب و مناظر زیبا، یکی ازغنی ترین کانون های جهانگردی ایران است.

جنوب ایران با ساحلی به طول ۱۸۰۰ کیلومتر،با آبهای نیلگون خلیج فارس ود ریای عمان، به برکت بهره مندی ازهوای معتدل، در فصل زمستان بهترین مقصد جهانگردی است، هرچند در تابستان ، به سبب گرمی و شرجی بودن هوا ، برای سیروسیاحت و تفریحات دریایی ( شنا، اسکی روی آب ، ماهیگیری ) مناسب نیست. ازطرفی درزمستان زمانی که شدت سرما دربخش های شمالی وغربی ایران به ۱۰-تا ۱۵- درجه سانتی گراد کاهش می یابد، سواحل جنوبی جزایر قشم ، کیش ، سیری و… بهترین فرصت را برای مسافران گریزان از سرمای زمستانی فراهم می آورد، مسافرانی که خواستارگذران چند روزتعطیلی وفراغت درهوایی معتدل ودیدن چشم اندازهای زیبای مناظر دریا هستند که با جنگل های سرسبز و کم نظیر حراء تزئین شده اند. وانگهی، واقع شدن مهمترین مناطق آزاد تجاری ایران، جزیره قشم، جزیره کیش و چابهار در این ناحیه امکان خرید و تجارت را برای مسافران و بازرگانان فراهم می سازد.

خطه غرب ایران زمین ، بارشته کوه های سر به فلک کشیده زاگرس، که تا جنوب شرقی کشور امتداد دارد، درشت ها و جلگه های سرسبز و حاصلخیز، چشمه سارها، رودها و جویبارها و مجموعه ا ی از زیبایی های طبیعی، جنگل ها، کوه ها و آب های معدنی را در بر دارد.

فلات مرکزی ایران نیز سرزمین بی کران و وسیع است که هنوز اسراری از دوران پر شکوه گذشته در دل دارد.

هر چند امروزه اکثر مناطق مرکزی این فلات پهناور به کویری برهوت و صحرایی نمکی تبدیل شده است، اما کرانه های این «اقیانوس مواج خاکی»به نواحی پای کوهی منتهی می شودکه زمانی به سبب داشتن شرایط مطلوب زیستی و معیشتی، تمدن هایی پر شکوه نظیر ری، اصفهان، همدان، نیشابور و تخت جمشید را در آغوش خود پرورانده اند که آثار آنها مشتاقان و مسافران انبوهی را به تماشای خود می کشاند.

شرایط آب و هوایی
واقع شدن ایران در کمربند جهانی خشکی و محرومیت بخش های داخلی آن از رطوبت اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه و سیاه و دریای مازندران به دلیل بلندی و کشیدگی کوه های عظیم البرز و زاگرس در شمال و غرب و جنوب غربی، خشکی و بیابانی بودن نواحی داخلی این کشور را سبب شده است ؛ اما وجود کوه های پراکنده و اندک در داخل فلات، نظیر شیرکوه در یزد و کرکس در کاشان، شکل گیری آبادی هاو شهرهای پر رونقی را در دل بیابان مرکزی میسر کرده است.

تنوع اقلیم به سبب وجود ارتفاعات و دشت ها و بیابان ها در ایران به گونه ا ی است که میانگین دمای سالانه از شمال غربی به جنوب شرقی افزایش می یابد، به طوری که از ۱۰ درجه سانتی گراد درآذرباییجان به ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد در جنوب و جنوب شرقی می رسد. جنوب و شمال ایران در فصل های گوناگون، آب و هوای متفاوت با نواحی مرکزی و کوهستانی دارند. بارندگی در شمال و جنوب و نواحی مختلف کشور بسیار متفاوت است، به طوریکه از ۱۰۰میلیمتر در نواحی مرکزی تا ۲۰۰۰ میلیمتر در گیلان در نوسان است، در حالی که میانگین بارش سالانه ایران حدود ۲۷۰ میلیمتر است.

بسته به نوع وبسته به وضعیت، ساکنان سرزمین ایران، از حدود سه هزار سال پیش، برای ادامه بقا، به مدداندیشه ا ی بارور، مبتکرانه با ایجاد چاه ها و حفر قنات ها و کاریزها دست زدندو بدین سان، با بیرون آوردن آب از دل زمین، عالی ترین فن آوری های عهد باستان را در زمینه آبیاری ابداع نمودند. به برکت این ابتکار کویر نشینان ایران زمین و انتقال این تجربه به شمال افریقا و برخی دیگر از مناطق صحرایی جهان، امکان زندگی و سازش پذیری بادیه نشینان مرکزی این بوم با هنجار طبیعت، نوعی شیوه زندگی و اسکان و معیشت را پدید آورده است که راستی، برای هر مسافری جذاب و برای هر انسانی جالب است.

زمینه های انسانی و فرهنگی
جمعیت و ویژگی های قومی
ایران کشوری است با ۶۵ میلیون نفر جمعیت که ۵۵ درصد آن شهرنشین و بقیه روستا نشین و اندکی هم کوچنده هستند و مسکن ثابتی ندارند.

به دلیل موقعیت جغرافیایی، یعنی واقع شدن برسر راه آسیای مرکزی وترکیه وکشورهای غربی وبه سبب حمله ها ویورش هایی که ازدیربازبه این خطه صورت گرفته است، سیمای جمعیتی ایران را درمجموعه ا ی ازاقوام گوناگون مانند فارس ها، ترک ها، کردها ، لرها، بختیاری ها، بلوچ ها، ترکمن ها و عرب ها تشکیل می دهند که درسراسر این سرزمین پراکنده اند.

هرچند فرهنگ و مذهب مشترک این اقوام را به هم پیوند داده است، هرکدام ازآنان ، با الهام ازویژگی های طبیعت منطقه ا ی که درطول هزاران سال مسکن وماوای پیشینیان آنها بوده است، ویژگی های رفتاری ، باورها شیوه زندگی وآداب ورسومی دارند که ازقوی ترین جاذبه ها وزیباترین نمادهای اقوام ایرانی است.

چهره، گوش ، چگونگی معیشت ، مسکن ، لباس، باورها، موسیقی ، آداب و رسوم، جشن ها، شادی ها و غم ها وخلاصه تمامی شئون زندگی مردمان این آب وخاک چنان متنوع ورنگارنگ وبه حدی سرشار از راز و رمز مجموعه ا ی از حوادث و وقایع است ، که براستی هر جهانگردی را به خود جلب می کند. برای مسافران نحوه زندگی عشایر قشقایی با آن مراسم وآداب ولباس و…. به همان اندازه جالب و دیدنی است که زندگی بختیاری ها.

ایران، سرزمین باستانی
ایران پیش از اسلام
روشن است که ایران یکی از ۱۰ کانون مهم شکل گیری تمدن بشری در جهان بوده است. بنابه روایتی، نخستین آثارمدنیت که در این سرزمین کشف شده به هزاره پنجم پیش ازمیلاد مسیح تعلق دارد ونیز چنین آورده اند که هجرت اقوام آریایی به فلات ایران پیش از هزاره دوم پیش از میلاد مسیح آغاز شد. مادها درغرب، فارس ها ابتدا درجنوب غربی وبعد درجنوب وپارت ها درخراسان استقراریافتند. ازمیان فارس ها امیرانی برخاستند که پس ازچیرگی برمادها، که درهگمتانه عمارت داشتند، امپراطوری عظیم وپرفروع هخامنشی را بنا نهادند.

ازاین دوران پرشکوه تاریخ ایران ، کاخ ها ، عبادتگاه ها وبناهایی درفارس (تخت جمشید پاسارگاد، نقش رستم ) ، در کاشان ( تپه سیلک ) ، تپه حصار دامغان ، همدان و … به جای مانده که برای مسافران بسیار پرجاذبه است. پس ازفروپاشی سلسله هخامنشی به دست اسکندر مقدونی و ویران شدن تخت جمشید، جانشینان او یعنی سلوکیان بر ایران سلطه یافتند که نتیجه آن آمیزش فرهنگ ایرانی با فرهنگ یونانی بود. بالاخره، ساسانیان پس از پیروزی بر پارت ها که از اقوام آریایی بودند، در سده سومین میلادی امپراطوری جدیدی بنیان نهادند که تا میانه سده هفتم میلادی پایدار ماند. از دوران ساسانیان که از تابناک ترین دوران مجد و عظمت ایران پیش از اسلام است، میراث هایی گران بها و بناهای تاریخی فراوانی در فیروز آباد، کازرون، طاق بستان، سروستان، نیشابور و… بر جای مانده است که از مهمترین جاذبه های جهانگردی ایران باستان محسوب می شوند.

ایران پس از اسلام
پس از سقوط امپراطوری ساسانی به دست تازیان مسلمان، دودره جدیدی در تاریخ ایران گشوده شد. هر چند ایرانیان که از ظلم و بی عدالتی مغان و حکومتگران در عهد ساسانی به ستون آمده بودند، با اطمینان قلبی اسلام را پذیرفتند لیکن هیچگاه از مخالفت با امویان نژاد پرست که ایرانیان را موالی می دانستند و سپس عباسیان دست برنداشتند. تازیان نیز برای سرکوبی ایرانیان که طرفدار حکومت سلاله های رسول اکرم بودند، به تقویت عناصر غیر ایرانی پرداختند. جنگ های میان سلاطین محلی قدرت آنان را تضعیف کرد و زمینه را برای چیرگی اقوام بیگانه آسیای مرکزی نظیر ترکان سلجوقی، مغولان، و تیموریان فرآهم آورد.

در زمان صفویان امپراطوری قدرتمند اسلامی – ایرانی پاگرفت و حکومت مذهب تشیع رسمیت یافت و در برابر مذهب سنت، شیعه مذهب رسمی کشور شد. از این دوران آثار و بناهای فراوانی مانند کاخ ها، مسجدها، حمام ها، آب انبارها، مدارس علمیه و… در شهرهای تبریز، اردبیل، قزوین و مهمتر از همه اصفهان به جای مانده که از شاهکارهای هنر و معماری جهان اند و در فواصل شهرهای اصلی کاروانسراهای متعددی بوجود آمد. در این دوران، از آمیزش آیین حیات بخش اسلام و فرهنگ بارور و پویای ایران تمدنی پاگرفت که سالیان دراز بر جهان آن روزگار سایه افکند.

در این دوران پربار تاریخی، کانون های عظیم علمی و فرهنگی در خراسان، شیراز، اصفهان، ری، تبریز و مراغه و جندی شاپور برپاشد و مشاهیر و بزرگانی مانند ابن سینا، زکریای رازی، خواجه نصیرالدین طوسی، امام محمد غزالی، ابوریحان بیرونی، مولوی، سعدی، حافظ، عمر خیام، جامی، خاقانی شروانی و… پروراند که فخر عالم بشریت اند.

ایران اسلامی، سرزمین مذاهب
قدمت، موقعیت اجتماعی و هجوم اقوام و طوایف گوناگون به این سرزمین موجب شد که پیروان ادیان و مذاهب دراین کشور سکنی گزینند ومجموعه ای ازمذاهب وفرق مذهبی درآن بوجودآیند . هرچند اغلب ملت ایران مسلمان وشیعی مذهب اند، ولی پیروان دیگری از آیین زردشت ، یهود، مسیحی با شعبه ها وفرقه های گوناگون دراین سرزمین سکونت دارند.

ایران، کانون بالقوه جذب جهانگرد
با توجه به موقعیت جغرافیایی وویژگی های طبیعی و انسانی وتارخی این سرزمین ، به راستی ایران یکی ازمهم ترین قطب های جهانگردی جهان است .

این کشوربه سبب قدمت تاریخی و پویایی تمدن و فرهنگش در ژرفای تاریخ، دارای چنان جاذبه های توانمندی دربسیاری زمینه هاست، که می تواند پاسخگوی انبوهی ازحواست ها ونیازهای جهانگردان باشد.

مهمان نوازی ایرانیان که ریشه درتاریخ و دین این ملت دارد وزبان زد عارف وعامی است می تواند هرمسافر بیگانه را مجذوب خود کند واو را به آغوش هر خانواده ایرانی بکشاند ویا چگونگی گذران زندگی ، بینش و آداب و رسوم مردم این مرزوبوم آشنا نماید.

بطور کلی می توان جاذبه های جهانگردی ایران را به طور کلی به سه گروه طبیعی ، انسانی – فرهنگی یا مذهبی تقسیم کرد.

جاذبه های طبیعی
کوه های رفیع وزیبای زاگرس ، البرز، سبلان ، شیرکوه و قلل مرتفع آنها مانند دماوند ، الوند ودنا که ضمن زیبایی بهترین مکان برای مشتاقان کوه نوردی واسکی است؛ دشت مغان ، دشت ارژن ، دشت ناز، جنگل های سرسبزودیدنی شمال، پارک جنگلی گلستان، جنگل های غرب ، غارهای شگفت انگیزوبی نظیر( مانند غار علی صدر در همدان) کویرهای لوت و نمک ، دریاچه های ارومیه در آذربایجان غربی، مهارلو، بختگان وپریشان درفارس ، جزایر زیبای قشم ، کیش ، مرداب انزلی، تالاب میان کاله، چشمه های آب گرم معدنی محلات، سرعین (اردبیل) ، بهشت گمشده درکهکیلویه ، آبشارهای زیبای یاسوج، قلات فارس و….

کویر وبیابان نیزجذابیت بسیاردارند. همه ساله هزاران جهانگرد اروپایی وژاپنی ازبیابان های آفریقا دیدن می کنند. ایران نیزاز این جاذبه بی بهره نیست . بیابان های مرکزی وشرقی ایران، با ماسه های لغزان، آفتاب درخشان ، سکوت آرامش بخش ، آبادی هایی که درمیان « دریای مواج ماسه » قد برافراشته اند ، منظره کاروان های شترسواران دربیابان ها، جنگل کاری برای جلوگیری از پیشروی بیابان ، همگی ازجاذبه های طبیعی بسیارچشم نوازند.

جاذبه های انسانی – فرهنگی
همچنان که گذشت، ایران به سبب بهره مندی ازتمدن وفرهنگ غنی وقرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم ، که شرق وغرب جهان را درگذشته به هم مرتبط می کرد، وچون درطول تاریخ کهنش ، حکومت های جهاندار وامپراطوری های دادگر دوران پرفروشکوهی را به خود دیده است ، سرشار ازیادمان ها ویادگارهای تاریخی ، آداب ورسوم ، آثار هنری و صنایع دستی رنگارنگ است. به سبب کثرت وتنوع این جاذبه ها ، برخی ازآنها را به اختصارشرح می دهیم .

جاذبه های تاریخی
مهم ترین آثارتاریخی ایران که شهرت جهانی دارند ومی توانند انبوه جهانگردان را به خود جلب کنند عبارتنداز ویرانه های هگمتانه درهمدان ، تپه سیلک درکاشان ، مارلیک دررودبار ، نقش رستم ، تخت جمشید، آپادانا ، کاخ فیروزآباد ، بنای شاهپور در کازرون ، ارگ عظیم و زیبای بم ، حمام گنج علی خان و یخدانهای گوناگون درکرمان، ارگ کریم خانی ، عمارت کلاه فرنگی ، بازار وکیل وسرای مشیر درشیراز ، خانه طباطبایی ها وبروجردی ها ، منوچهری ها و باغ فین کاشان ، عمارت عالی قاپو ، مدرسه چهار باغ ، کلیسای وانگ ،کاخ چهلستون ، منار جنبان ، مسجد شیخ لطف اله ، مسجد شاه و سی و سه پل و خواجو در اصفهان ، آثار باستانی شوش در خوزستان ، بیستون در کرمانشاه ، بازار و مسجد کبود در تبریز، قلعه فلک الافلاک درخرم آباد ، مسجد جامع لرستان ، شهر سوخته ودهانه غلامان درسیستان ، مسجد جامع وتکیه امیرچماق در یزد و آثاردیگر.

فهرست مطالب
نگاهی به جایگاه جهانگردی درایران   ۱
زمینه های جغرافیایی وطبیعی   ۱
موقعیت جغرافیایی   ۱
شرایط آب و هوایی   ۳
زمینه های انسانی و فرهنگی   ۴
جمعیت و ویژگی های قومی   ۴
ایران، سرزمین باستانی   ۵
ایران پیش از اسلام   ۵
ایران پس از اسلام   ۶
ایران اسلامی، سرزمین مذاهب   ۷
ایران، کانون بالقوه جذب جهانگرد   ۷
جاذبه های طبیعی   ۷
جاذبه های انسانی – فرهنگی   ۸
جاذبه های تاریخی   ۸
گنجینه ها   ۹
صنایع دستی   ۱۰
سنن وآداب ورسوم   ۱۱
جاذبه های مذهبی   ۱۳
سازماندهی جهانگردی درایران   ۱۶
بازارهای جهانگردی ایران   ۱۸
پیشنهادهایی برای ارتقای سطح جهانگردی وایرانگردی   ۳۲
عوامل فرهنگی- اجتماعی –آموزشی   ۳۳
عوامل اقتصادی   ۳۴
عوامل تشکیلاتی و تسهیلاتی   ۳۴
منابع ومآخذ   ۴۴

منابع ومآخذ
۱-  برنامه دوم توسعه اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی .
۲-  برنامه سوم توسعه اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی .
۳-  سالنامه آماری استان خراسان – سال ۱۳۸۲٫
۴-  درآمدی بر جهانگردی ، صلاح الدین محلاتی ، انتشارات شهید بهشتی – 1380

جاذبه های طبیعی ایران | اقلیم شناسی ایران | تنوع قومی ایران | فرهنگ های بومی ایران | جغرافیای گردشگری | مناطق دیدنی ایران | آثار باستانی ایران | تاریخ تمدن ایران | شیوه های زندگی عشایری | گردشگری زمستانی ایران